भारतातील पहिल्या मुस्लिम महिला शिक्षिका फमिता शेख यांची आज 191 वी जयंती आहे. यावेळी गुगलने डूडल बनवून त्यांचा गौरव केला. त्यामुळे आज फातिमा यांची जगभर चर्चा आहे.
फातिमा शेख यांनी महात्मा ज्योतीबा फुले आणि क्रांतीज्योती सावित्रीबाई फुले यांच्यासमवेत 1848 मध्ये स्वदेशी ग्रंथालय सुरू केले. ही देशातील पहिली मुलींची शाळा असल्याचे मानले जाते. फातिमा शेख यांचा जन्म या दिवशी म्हणजेच ९ जानेवारी १८३१ रोजी पुण्यात झाला. त्या भाऊ उस्मानसोबत राहत होत्या. दीनदुबळ्या आणि गरीबांच्या शिक्षणाला विरोध केल्याने फुले दाम्पत्याला वडिलांनी घराबाहेर काढले तेव्हा उस्मान शेख आणि फातिमा यांनी त्यांना आश्रय दिला.
त्या आधुनिक भारतातील पहिल्या मुस्लिम महिला शिक्षकांपैकी एक होत्या आणि त्यांनी फुले शाळेत दलित मुलांना शिक्षण देण्यास सुरुवात केली. फातिमा शेख यांच्यासह ज्योतिबा आणि सावित्रीबाई फुले यांनी दलित समाजावर शिक्षणाचा प्रसार केल्याचा आरोप केला.
फातिमा शेख आणि सावित्रीबाई फुले यांनी महिला आणि अत्याचारित जातीतील लोकांना शिकवायला सुरुवात केली, त्यांना स्थानिक लोकांकडून धमकावले गेले. त्यांच्या कुटुंबांनाही लक्ष्य करण्यात आले आणि त्यांना त्यांचे सर्व कार्य थांबवण्याचा किंवा त्यांची घर सोडण्याचा पर्याय देण्यात आला. मात्र त्यांनी घर सोडण्याचा पर्याय निवडला.
जेव्हा फुले दाम्पत्याला त्यांच्या कार्यात त्यांच्या कुटुंबीयांनी आणि समाजातील सदस्यांनी साथ दिली नाही तेव्हा त्यांना उस्मान शेख नावाचा एक मुस्लिम माणूस भेटला, जो गंज पेठ, पुणे येथे राहत होता. उस्मान शेख यांनी महात्मा फुले आणि सावित्रीबाई फुले या दाम्पत्याला आपले घर देऊ केले आणि जागेवर शाळा चालविण्याचे मान्य केले. 1848 मध्ये उस्मान शेख आणि त्यांची बहीण फातिमा शेख यांच्या घरी शाळा सुरू झाली.
त्यावेळी पुण्यातील उच्चवर्णीयांपैकी जवळजवळ प्रत्येकजण फातिमा आणि सावित्रीबाई फुले यांच्या विरोधात होता. त्यांना रोखण्याचा प्रयत्न झाला यात आश्चर्य नाही. अशा वेळी फातिमा शेख यांनीच शक्य तितक्या मार्गाने खंबीरपणे साथ दिली आणि सावित्रीबाईंना पाठिंबा दिला.
फातिमा शेख यांनी सावित्रीबाई फुले यांच्यासोबत त्याच शाळेत शिकण्यास सुरुवात केली. त्या नंतर शिक्षण चळवळीतल्या आणखी एका नेत्या बनल्या. फातिमा शेख यांचे भाऊ उस्मान शेख यांनाही ज्योतिबा आणि सावित्रीबाई फुले यांच्या चळवळीची प्रेरणा मिळाली. त्या काळातील अभिलेखानुसार, उस्मान शेख यांनीच आपली बहीण फातिमा हिला समाजात शिक्षणाचा प्रसार करण्यासाठी प्रोत्साहित केले.
फातिमा घरोघरी जाऊन मुलांना आपल्या घरी अभ्यासासाठी बोलवायच्या वंचित मुलांनी भारतीय जातिव्यवस्थेचे अडथळे पार करून वाचनालयात येऊन अभ्यास करावा अशी त्यांची इच्छा होती. फुले दाम्पत्याप्रमाणेच त्याही आयुष्यभर शिक्षण आणि समतेच्या संघर्षात गुंतल्या होत्या. या मोहिमेत त्यांना मोठ्या अडथळ्यांचाही सामना करावा लागला. समाजातील प्रभावशाली वर्गाने त्यांच्या कामात अडथळे आणले. त्यांचा छळ झाला, पण शेख व त्याच्या साथीदारांनी हार मानली नाही.