गर्भधारणेच्या अक्षमतेसाठी नेहमीच स्त्रियांना दोषी ठरवले जाते. तथापि, डब्ल्यूएचओच्या मते, सामान्य लोकांमध्ये वंध्यत्वाचे प्रमाण 15 ते 20 टक्के आहे आणि पुरुष वंध्यत्वाचा घटक या दरामध्ये 20 ते 40 टक्के योगदान देतो. भारतातील पुरुष वंध्यत्वाचे प्रमाण सुमारे 23 टक्के असल्याचे अभ्यासात आढळून आले आहे. सर्वात महत्त्वाची गोष्ट अशी आहे की गेल्या काही वर्षांत भारतात पुरुष वंध्यत्व वाढत आहे.
इंटरनॅशनल कमिटी फॉर द मॉनिटरिंग ऑफ असिस्टेड रिप्रॉडक्टिव्ह टेक्नॉलॉजी, वर्ल्ड हेल्थ ऑर्गनायझेशन (डब्ल्यूएचओ) म्हणते की वंध्यत्व हा प्रजनन प्रणालीचा एक रोग आहे जो 12 महिने किंवा त्याहून अधिक असुरक्षित लैंगिक संभोगानंतर गर्भधारणा साध्य करण्यात अपयशी ठरतो.
पुरुष वंध्यत्व आणि कारणे :
पुरुष वंध्यत्वाची अनेक कारणे आहेत. वीर्य कमी होणे, शुक्राणूंचे कमी उत्पादन, शुक्राणूंच्या असामान्य कार्यापासून ते शुक्राणूंच्या वितरणास प्रतिबंध करणार्‍या पॅसेजमध्ये अडथळे किंवा अडथळे. असे अडथळे जननेंद्रियाच्या जखमांमुळे किंवा संक्रमणामुळे असू शकतात. तथापि, वंध्यत्वास कारणीभूत असणारे अनेक बाह्य घटक असू शकतात: धूम्रपान, जास्त मद्यपान, खराब आहार, व्यायामाचा अभाव, लठ्ठपणा, तणाव, विशिष्ट रसायने आणि कीटकनाशकांचा संपर्क. आजारपण, दुखापत, दीर्घकालीन आरोग्य समस्या, जीवनशैलीची निवड पुरुष वंध्यत्वास कारणीभूत ठरू शकते.
अशी असतात लक्षणं
जेव्हा लक्षणे उद्भवतात, तेव्हा सामाजिक मानसिकतेमुळे वेळीच उपचार केले जात नाहीत. बर्‍याच प्रकरणांमध्ये, असे दिसून येते की पुरुष गैरसमज किंवा लाजे पुरुष चाचणी घेण्यास टाळाटाळ करतात. यामुळेच स्त्री-पुरुषांनी आपल्या शरीराबाबत तितकेच जागरूक राहणे गरजेचे आहे. पुरुषांनी लैंगिक कार्याशी संबंधित समस्यांवर उपचार घेण्यास संकोच करू नये. स्खलन होण्यास किंवा स्खलन होण्यात अडचण, थोडेसे द्रवपदार्थ, कमी लैंगिक इच्छा, किंवा ताठरता (इरेक्टाइल डिसफंक्शन) राखण्यात अडचण या सर्व गोष्टी पुरुष वंध्यत्वास कारणीभूत ठरू शकतात. याव्यतिरिक्त, अंडकोष क्षेत्रातील वेदना, सूज किंवा गाठी यासारख्या विकृती दिसून येतात.
पुरुष वंध्यत्वाचे निदान कसे करावे?
जितक्या लवकर एखाद्या विशेषज्ञकडे जाल आणि निदान कराल तितक्या लवकर समस्या सोडवू शकता. संपूर्ण वैद्यकीय इतिहास, शरीराच्या चाचण्या, रक्त चाचण्या, सामान्य संप्रेरक चाचण्या आणि वीर्य विश्लेषणाने निदान सुरू होते.
वीर्य विश्लेषण शुक्राणूंच्या उत्पादनाची पातळी आणि शुक्राणूंची हालचाल दर्शवू शकते (शुक्राणु चांगले कार्य करतात आणि हलतात). परिणाम काहीही असो, वीर्य चाचणीत शुक्राणूंची संख्या कमी आहे किंवा शुक्राणूंची संख्या नाही, असे अनेक उपचार पर्याय उपलब्ध आहेत.
पुढील चाचण्या केल्या जातात. उदा. ट्रान्सरेक्टल अल्ट्रासाऊंड, टेस्टिक्युलर बायोप्सी (वंध्यत्वाचे कारण रद्द करण्यासाठी तसेच सहाय्यक पुनरुत्पादक तंत्रज्ञानाच्या वापरासाठी शुक्राणू गोळा करणे), हार्मोनल प्रोफाइल, स्खलनोत्तर मूत्र विश्लेषण हे शोधण्यासाठी की शुक्राणू मूत्राशयात मागे गेले आहेत की नाही.
पुरुष वंध्यत्वाचे निदान करण्यात मदत करणारे तंत्रज्ञानातील एक प्रमुख प्रगती म्हणजे शुक्राणूंचे डीएनए विखंडन. ही चाचणी शुक्राणूंच्या अनुवांशिक सामग्रीमधील कोणत्याही समस्यांचे मूल्यांकन करण्यासाठी केली जाते.
असे आहेत उपचार :
सर्वप्रथम, डॉक्टर बाह्य घटकांची शिफारस करतात जसे की धूम्रपान आणि अल्कोहोल सोडणे, जीवनशैलीत बदल करणे ज्यामुळे मधुमेह, लठ्ठपणा इ. पुढे, पुनरुत्पादक मार्गामध्ये कोणताही संसर्ग झाल्यास, प्रतिजैविक उपचार सुचवले जाऊ शकतात. औषधोपचार किंवा समुपदेशनाच्या रूपात संभोग समस्यांवर उपचार केल्यास स्थापना बिघडलेले कार्य किंवा अकाली उत्सर्ग यांसारख्या परिस्थितीत प्रजनन क्षमता सुधारण्यास मदत होते.
अंडकोषांमध्ये अडथळे निर्माण झाल्यामुळे अॅझोस्पर्मिया (शून्य शुक्राणूंची संख्या), ऑलिगोस्पर्मिया (थोडे शुक्राणू तयार होतात) यासारख्या समस्या टेस्टिक्युलर स्पर्म एक्सट्रॅक्शनने हाताळल्या जाऊ शकतात, एक तंत्र जेथे डॉक्टर अंडकोषातून शुक्राणू मिळवू शकतात.
असिस्टेड रिप्रॉडक्टिव्ह टेक्नॉलॉजीज (एआरटी) मधील अनेक प्रगती जगभरातील हजारो जोडप्यांसाठी वरदान ठरल्या आहेत जे वंध्यत्वाशी झुंज देत आहेत. पुरुष वंध्यत्वाच्या उपचारांसाठी सहाय्यक पुनरुत्पादनाच्या सर्वात लोकप्रिय तंत्रांमध्ये इंट्रायूटरिन इन्सेमिनेशन (IUI), इन विट्रो फर्टिलायझेशन (IVF) आणि इंट्रासाइटोप्लाज्मिक स्पर्म इंजेक्शन (ICSI) यांचा समावेश आहे. उपचारामध्ये सामान्य स्खलन, शस्त्रक्रियेद्वारे काढणे किंवा दाता व्यक्तींकडून शुक्राणू मिळवणे यांचा समावेश होतो.
IVF मध्ये अंडाशयातून अंडे काढून टाकले जाते आणि प्रयोगशाळेच्या परिस्थितीत शुक्राणूंद्वारे फलित केले जाते आणि फलित अंडी (भ्रूण) पुन्हा स्त्रीच्या गर्भाशयात टाकली जाते. IUI मध्ये विशेष ट्यूब वापरून स्त्रीच्या गर्भाशयात शुक्राणू टाकणे समाविष्ट असते. जेव्हा पुरुषांमध्ये शुक्राणूंची संख्या कमी असते, शुक्राणूंची गतिशीलता कमी असते किंवा प्रतिगामी स्खलन होते तेव्हा ही पद्धत वापरली जाते. (ICSI) ही एक प्रक्रिया आहे ज्यामध्ये शुक्राणू आणि अंडी दोन्ही भागीदारांकडून मिळवली जातात.