देशातील संघटित क्षेत्रातील कर्मचाऱ्यांसाठी अनेक प्रकारच्या बचत-विमा सेवा उपलब्ध आहेत, परंतु असंघटित क्षेत्रालाही रोजगार आणि आर्थिक स्थैर्य प्रदान करण्यासाठी ई-श्रम पोर्टल सुरू करण्यात आले आहे. आतापर्यंत देशभरातील सुमारे २४ कोटी कामगारांनी या पोर्टलवर नोंदणी केली आहे.
ऑगस्ट 2021 मध्ये केंद्र सरकारने असंघटित क्षेत्रातील कामगारांना आर्थिकदृष्ट्या मजबूत करण्यासाठी ई-श्रम पोर्टल सुरू केले. त्याअंतर्गत देशभरातील सुमारे ३८ कोटी मजुरांची नोंदणी व्हावी, हा सरकारचा उद्देश आहे. यूपीसह इतर काही राज्य सरकारांनीही ई-श्रम कार्ड असलेल्या कामगारांच्या खात्यात रोख रक्कम पाठवली आहे. मात्र या योजनेचा लाभ शेतकऱ्यांनाही मिळतो का, असा प्रश्न येथे उपस्थित होत आहे.
त्याचा लाभ शेतकऱ्यांना मिळतो का?
खरं तर, ई-श्रम पोर्टलवर हे स्पष्ट करण्यात आले आहे की केवळ शेतमजूर म्हणजेच इतरांच्या शेतात काम करणारे शेतकरी आणि भूमिहीन शेतकरी (जे शेतकरी इतरांची जमीन करारावर घेतात) ई-श्रम पोर्टलवर नोंदणी करू शकतात. ज्या शेतकऱ्यांकडे स्वतःची जमीन आहे ते या योजनेचा लाभ घेऊ शकत नाहीत.
ई-श्रम पोर्टलवर कोण नोंदणी करू शकतो :
केवळ असंघटित क्षेत्रातील कामगारच ई-श्रम कार्डसाठी नोंदणी करू शकतात. जसे की रोजंदारीवर काम करणारे, घरकाम करणारे, स्थलांतरित कामगार, स्वयंरोजगार करणारे, मजूर, रस्त्यावरील विक्रेते ई-श्रम कार्डसाठी नोंदणी करू शकतात.
या निमित्ताने जाणून घेऊया की ई-श्रम योजनेत असंघटित क्षेत्रातील कामगारांना सरकारकडून काय लाभ मिळतात.
हे फायदे मिळतात:
१. ई-श्रम योजनेच्या माध्यमातून कामगारांना भविष्यात पेन्शनचा लाभ देण्याची सरकारची तयारी आहे.
२. मजुरांना ई-श्रम कार्डद्वारे उपचारासाठी आर्थिक मदतही दिली जाणार आहे.
३. गर्भवती महिला कामगारांना बाळाच्या देखभालीसाठी पैसे दिले जातील.
४. मुलांच्या शिक्षणासाठीही सरकार आर्थिक मदत करेल.
५. मजुरांना घरे बांधण्यासाठी शासनाकडून आर्थिक मदत केली जाईल.
६. या योजनेच्या माध्यमातून केंद्र आणि राज्य सरकारच्या योजनांचा लाभ थेट खात्यात वर्ग केला जाणार आहे.
७. पोर्टलवर नोंदणीकृत कामगार अपघाताचा बळी ठरल्यास, मृत्यू झाल्यास किंवा पूर्ण अपंगत्व आल्यास 2 लाख रुपये देण्याची तरतूद आहे. अपघातात कामगार अंशत: अपंग झाल्यास त्याला या विमा योजनेत एक लाख रुपये मिळतील.
८. या कार्डद्वारे कामगार विविध सामाजिक सुरक्षा योजनांचा लाभही घेऊ शकतात.
याचा फायदा घेण्यासाठी एक साधी प्रक्रिया करावी लागेल. असंघटित कामगार पोर्टलवर त्यांचा आधार क्रमांक किंवा आधार कार्ड लिंक फोन नंबर किंवा बँक खात्याद्वारे नोंदणी करू शकतात. ज्या कामगारासोबत अपघात झाला, त्याचा नॉमिनी ई-श्रमच्या पोर्टलवरच विमा रकमेचा दावा करू शकतो किंवा त्याच्या बँकेशी संपर्कही करू शकतो.